Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên vô cùng đặc sắc và độc đáo. Thế nhưng con người hiện đại đang dần lãng quên về nền văn hóa này. Đây là một trong di sản thế giới được UNESCO công nhận. Và có thể sánh ngang với nhiều di sản khác như quan họ Bắc Ninh, dân ca quan họ, ca trù,… Tuy nhiên, số lượng người theo đuổi và muốn gìn giữ cồng chiêng Tây Nguyên đã không còn nhiều. Bởi ngày nay ai cũng đang chạy theo sự hiện đại, danh vọng,… Họ dần bỏ quên đi những giá trị văn hóa. Chính vì thế chúng ta cần phải học hỏi, ghi nhớ để cồng chiêng Tây Nguyên không bị lãng quên.
Mục Lục
Bắt nguồn của cồng chiêng Tây Nguyên
Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là một trong những nét đặc sắc và đặc trưng của nền văn hóa dân tộc Việt Nam. Dù trải qua bao nhiêu năm thì cồng chiêng vẫn luôn gắn bó với mọi hoạt động của công đồng dân cư sinh sống tại Tây Nguyên. Chính đồng bào các dân tộc ở vùng đất này đã thổi hồn. Và tiếp thêm sức sống cho cồng chiêng Tây Nguyên. Để những âm thanh khi ngân nga sâu lắng, khi thôi thúc trầm lắng, hòa quyện với tiếng suối, tiếng gió; và với tiếng lòng của người dân Tây Nguyên sống mãi cùng với đất trời và con người. Đây là một minh chứng độc đáo và cũng là một nét đặc trưng của truyền thống văn hóa dân tộc Tây Nguyên.
Có giả thuyết cho rằng cồng chiêng Tây Nguyên bắt nguồn từ văn minh Đông Sơn – nền văn hóa đồng thau xuất hiện tại Đông Nam Á. Tuy vậy, cồng chiêng Tây Nguyên của Việt Nam mang một nét rất đặc trưng và khác biệt. Không thể nào nhầm lẫn với bất kì cồng chiêng nào ở những khu vực khác do tính cộng đồng rất cao. Chính vì thế, tùy thuộc theo từng nhóm dân tộc, cồng chiêng sẽ được đánh bằng dùi hoặc bằng tay.
Sự đặc sắc của âm thanh cồng chiêng
Tiếng cồng chiêng Tây Nguyên mang lại sự thiêng liêng vào cuộc sống. Khiến mọi người cảm thấy được sống trong không gian thanh cao, tâm linh, huyền ảo. Hơn thế nữa, tiếng cồng chiêng còn hòa nhịp âm vang. Gợi cho người nghe như thấy được cả không gian sắn bắn, không gian nướng rẫy, không gian lễ hội.
Âm thanh cồng chiêng là sợi dây kết nối với cộng đồng một cách rất linh thiêng và thế tục, tâm niệm và cộng cam. Cồng chiêng đã trở thành biểu tượng không thể thiếu trong cuộc sống của dân tộc Tây Nguyên. Tiếng cồng chiêng không chỉ gợi lên những âm thanh huyền ảo. Mà nó còn đem đến một cảm xúc rạo rực khó tả trong lòng mỗi con người. Và tạo nên một sự đoàn kết mạnh mẽ của cả dân tộc.
Tiếng cồng chiêng gợi tả sự thổn thức trong lễ cầu sức khỏe, da diết ước mong trong ngày lễ phát rẫy trìa lúa và sự phấn khởi, mừng vui trong ngày lễ mùng thần lúa. Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là một trong những di sản cần được bảo tồn và phát huy giá trị.
Bầu không gian náo nhiệt có 1-0-2
Văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên không chỉ một món ăn tinh thần của người dân Tây Nguyên mà nó còn chứa đựng những sáng tạo mang tầm kiệt tác của nhân loại. Nhờ sự tài hoa và khéo léo của người dân nơi đây đã biến một sản phẩm hàng hóa vốn không được đề cao trở thành một loại nhạc cụ tuyệt vời.
Một trong những tâm điểm của lễ hội cồng chiêng thu hút được nhiều người tham gia là lễ đón nhận không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là Kiệt tác phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại. Đây là một sự kiện văn hóa quan trọng được tổ chức trên địa bàn 5 tỉnh Tây Nguyên gồm Kon Tum, Gia Lai, Đắc Lắc, Đắc Nông và Lâm Đồng. Tại lễ hội này, cồng chiêng Tây Nguyên sẽ được chính các nghệ nhân dân tộc trình diễn các xoay quanh chu kỳ vòng đời của con người và chu kỳ một năm sản xuất.
Giá trị văn hóa cồng chiêng
Ở phần lớn các tộc người như: Gia Rai, Ê Đê Kpah, Ba Na, Xơ Đăng, Brâu, Cơ Ho… Thì cồng chiên là nhạc cụ dành riêng cho nam giới. Song có những dân tộc thì cả nam lẫn nữ đều có thể sử dụng như Mạ, M’Nông. Riêng một số ít tộc người như Ê Đê Bih thì chỉ có nữ giới mới được chơi cồng chiêng.
Mỗi giai điệu mỗi bản nhạc cồng chiêng đều có một ý nghĩa khác nhau cho mỗi sự kiện quan trọng những tiếng cồng chiên kết hợp với những tiếng hò reo tạo nên không khí vui tươi những giai điệu đi theo họ từ lúc sinh ra (lễ thổi tay) gắn liền đời sống hằng ngày qua các lễ hội đến khi họ mất (lễ bỏ mả). Thanh âm của cồng chiêng là tiếng nói gắn kết giữa con người với thần linh. Mỗi sự kiện khác nhau thì giai điệu, bước múa cũng khác nhau.
Những bản nhạc cồng chiêng bất tử
Tiếng chiêng là tiếng nói của con người giao tiếp với thần linh. Để thỏa mãn tiếng nói giao tiếp ấy, các dân tộc ở Tây Nguyên đã sáng tạo ra rất nhiều các bài nhạc chiêng khác nhau. Mỗi bài nhạc chiêng ứng với một lễ thức, một tiết lễ trong lễ thức. Mỗi lễ thức ứng với một dàn chiêng. Lễ đâm trâu người dân tây nguyên sẽ chơi dàn chiêng honh chơi các bài Cheng, Spo, Pru. Đó là những bài chiêng hùng tráng như muốn mô tả những cuộc chiến đấu dũng cảm của các vị tù trưởng và dân buôn khi xảy ra chiến tranh bảo vệ lãnh thổ.
Lễ bỏ mả chơi dàn chiên Arap Vào đếm cuổi cùng khi mọi việc đã hoàn tất, con cái; người thân quỳ lại trước Pnang than khóc linh hồn người đã khuất. Và nói lời từ biệt linh hồn, mong linh hồn đừng quay về quấy rầy con cái. Khi ông thầy lễ dứt bài khấn, các chàng trai đánh bài chiêng Xoang. Bài chiêng có tiết tấu rộn rã cuốn hút mọi người vào vòng Xoang sôi động và vui vẻ.
Cồng chiêng Tây Nguyên không chỉ là một biểu tượng gắn bó mật thiết. Nhất là trong cuộc sống thường ngày của người dân Tây Nguyên. Và nó còn là tiếng nói của tâm linh, tâm hồn con người và diễn tả niềm vui; cũng như nỗi buồn trong đời sống lao động và sinh hoạt của họ. Hy vọng những thông tin được cung cấp trên sẽ giúp bạn khám phá được những nét đặc sắc trong văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên.
Bài viết cùng chủ đề: